BölmələrAzərbaycan-İran dostluq və qardaşlıq münasibətləri
Azərbaycan-İran dostluq və qardaşlıq münasibətləri
Azərbaycan ilə İran arasında mövcud olan münasibətlər qədim tarixə, ortaq mədəniyyətə, dini və etnik bağlara əsaslanır. Bu iki qonşu dövlət arasında münasibətlər zaman-zaman dəyişikliklərə məruz qalsa da, ümumi baxışla onların əlaqələri qarşılıqlı maraqlar, mehriban qonşuluq və regional əməkdaşlıq prinsiplərinə əsaslanır. Tarixi, mədəni və strateji baxımdan bir-birinə yaxın olan bu ölkələrin münasibətlərinin inkişafı regionda sabitlik, təhlükəsizlik və iqtisadi rifah üçün mühüm əhəmiyyət daşıyır.
Azərbaycan və İran xalqları arasında əlaqələrin tarixi minilliklərə dayanır. Cənubi Qafqaz və İran əraziləri müxtəlif dövrlərdə ortaq imperiyaların — Ahameni, Sasanilər, Səlcuqlar və Səfəvilər — tərkibində olmuş, bu da xalqlar arasında mədəni və siyasi baxımdan dərin əlaqələr formalaşdırmışdır. Xüsusilə Səfəvilər dövləti bu baxımdan önəmlidir, çünki bu imperiya həm İran, həm də Azərbaycan tarixində mühüm rol oynamış, türkdilli və farsdilli əhalinin ortaq dövlətçiliyinə əsaslanmışdır.
Bu tarixi birlik, mədəniyyət sahəsində də öz əksini tapmışdır. Azərbaycan və İran poeziyası, musiqisi, memarlığı və dini irsi bir-birinə yaxın olub, çox zaman bir-birini tamamlamışdır. Məşhur şairlər — Nizami Gəncəvi, Füzuli və Xaqani Şirvani həm İran, həm də Azərbaycan ədəbiyyatının ortaq simaları kimi qəbul olunur. Hər iki xalqın mənsub olduğu İslam dini, xüsusilə şiə məzhəbi də onların dini baxımdan yaxınlığını təmin edən əsas amillərdən biridir.
Azərbaycan Respublikası 1991-ci ildə müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra İran İslam Respublikası Azərbaycanı tanıyan ilk dövlətlərdən biri olmuşdur. 1992-ci ildə iki ölkə arasında diplomatik münasibətlər qurulmuşdur. Bu dövrdən etibarən tərəflər arasında siyasi, iqtisadi, mədəni və humanitar sahələrdə əməkdaşlıq genişlənmişdir.
İki ölkə arasında imzalanmış çoxsaylı sazişlər və müqavilələr əməkdaşlıq sahələrinin rəsmi çərçivədə tənzimlənməsinə imkan yaratmışdır. Azərbaycan və İran Birləşmiş Komissiyası çərçivəsində illik görüşlər keçirilir, qarşılıqlı səfərlər və yüksək səviyyəli danışıqlar vasitəsilə münasibətlər daim təkmilləşdirilir. İran, həmçinin Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü dəstəklədiyini dəfələrlə bəyan etmişdir ki, bu da ikitərəfli münasibətlərdə vacib məqamdır.
Azərbaycan-İran münasibətlərinin mühüm istiqamətlərindən biri iqtisadi sahədə əməkdaşlıqdır. İki ölkə arasında ticarət dövriyyəsi son illərdə artmaqdadır. Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə İran arasında olan coğrafi yaxınlıq bu əməkdaşlığın daha da dərinləşməsinə təkan vermişdir. İrandan Naxçıvana elektrik enerjisi, qaz və ərzaq məhsulları ixrac olunur. Bununla yanaşı, İran ərazisindən Azərbaycanın əsas hissəsinə yük və sərnişin daşımaları da həyata keçirilir.
Qarşılıqlı sərmayə qoyuluşu da iqtisadi əlaqələrin inkişafında mühüm rol oynayır. Azərbaycan və İran arasında sənaye, kənd təsərrüfatı, tikinti və enerji sahələrində ortaq layihələr həyata keçirilir. Ən diqqətəlayiq layihələrdən biri “Xudafərin” və “Qız Qalası” su elektrik stansiyalarının tikintisidir ki, bu layihələr hər iki ölkənin enerji təhlükəsizliyi üçün strateji əhəmiyyət kəsb edir.
Azərbaycan-İran münasibətlərində nəqliyyat və logistika da önəmli yer tutur. Hər iki ölkə Şimal-Cənub beynəlxalq nəqliyyat dəhlizinin üzərində yerləşdiyindən bu sahədə əməkdaşlıq region üçün böyük əhəmiyyətə malikdir. Bu dəhliz vasitəsilə Hindistandan Rusiyaya və Avropaya qədər uzanan yüklərin tranziti Azərbaycan və İranın ərazisindən keçməklə həyata keçirilə bilər. Astara-Astara dəmir yolu bu baxımdan xüsusi önəm daşıyır. Sərhədin hər iki tərəfində tikilmiş logistika mərkəzləri iki ölkənin iqtisadi potensialının daha səmərəli istifadə edilməsinə şərait yaradır.
Azərbaycan və İran arasında mədəni və humanitar sahələrdə əməkdaşlıq da geniş şəkildə inkişaf edir. İki ölkədə qarşılıqlı mədəniyyət günləri təşkil olunur, teatr truppaları və musiqi kollektivləri bir-birini ziyarət edir. Həmçinin, İran universitetlərində azərbaycanlı tələbələr təhsil alır, eyni zamanda Azərbaycanda İranın mədəniyyət mərkəzi fəaliyyət göstərir. Bu cür tədbirlər xalqlar arasında anlayış, hörmət və dostluğun möhkəmlənməsinə töhfə verir.
Din sahəsində də əməkdaşlıq diqqətəlayiqdir. Hər iki ölkə şiə məzhəbinə mənsub olduğuna görə dini bayramlar və mərasimlərdə ortaq dəyərlər paylaşılır. Dini liderlər arasında əlaqələr, məscid və dini abidələrin bərpasında əməkdaşlıq bu münasibətləri daha da gücləndirir.
Azərbaycan və İranın əməkdaşlığı təkcə ikitərəfli münasibətlərlə məhdudlaşmır, eyni zamanda regional təhlükəsizlik və sabitlik məsələlərində də öz əhəmiyyətini göstərir. Xüsusilə Cənubi Qafqaz bölgəsində baş verən geosiyasi proseslər fonunda İranın vasitəçilik təşəbbüsləri, diplomatik balansı qorumaq cəhdləri və Azərbaycanın suverenliyinə hörmət göstərməsi bu istiqamətdə müsbət amil kimi dəyərləndirilə bilər.
Təbii ki, bəzi dövrlərdə fikir ayrılıqları da yaşanıb. Lakin bu fikir ayrılıqları münasibətlərin əsas mahiyyətinə təsir etməmiş, tərəflər daim dialoq vasitəsilə problemlərin həllinə çalışmışdır. Bu isə göstərir ki, Azərbaycan və İran arasında formalaşmış münasibətlər dərin tarixi, dini və mədəni bağlara söykəndiyindən, müvəqqəti gərginliklər bu münasibətləri kökündən dəyişə bilməz.
Azərbaycan-İran dostluğu sadəcə dövlətlərarası rəsmi əlaqələrlə məhdudlaşmır, bu münasibətlərin təməlində xalqlar arasında mövcud olan qardaşlıq, qarşılıqlı hörmət və ortaq dəyərlər dayanır. Tarixi köklər, ortaq mədəniyyət, dini bağlar və iqtisadi maraqlar bu münasibətləri daha da gücləndirir. Müxtəlif sahələrdə əməkdaşlığın genişləndirilməsi, xüsusilə enerji, nəqliyyat və mədəniyyət sahələrində birgə layihələrin həyata keçirilməsi, qarşılıqlı etimada əsaslanan səmimi münasibətlərin qorunub saxlanılması bu əlaqələrin davamlı və möhkəm qalmasını təmin edəcəkdir.
Azərbaycan və İran arasında münasibətlərin inkişafı təkcə iki ölkə üçün deyil, bütövlükdə region üçün sabitlik və rifahın əsaslarından biridir. Qarşılıqlı maraqların qorunduğu və mehriban qonşuluq prinsipinə əsaslanan bu münasibətlərin gələcəkdə daha da dərinləşəcəyinə şübhə yoxdur.
Rauf Cəbiyev
YAP Masallı RT Böyük Kolatan ərazi partiya təşkilatının sədri
paylaşın:
Şərhlər: 0
Şərh yaz